سن بلوغ از دیدگاه قرآن

مسأله بلوغ یکى از شرایط تکلیف است تنها پدیداى زیستى نیست که نشانه رشد فکرى واجتماعى ونتیجة پذیرش مسئولیت نیز به شمار مى رود مکلف کسى است که نظر فقه اسلامى حقوق وتکالیفى دارد ومى تواند در محدوده خاصى از اختیارات خود استفادة کند براى رسیدن به این مرحلة هر کس نیازمند شرایطى از جمله بلوغ است در این منظر بلوغ خود موضوعیتى ندارد که اماره تکلیف است ودلیل آن . 

 بنابر این مى توان در باره ماهیت نشانه ها وجلوه هاى آن گفتگو کرد لذا بحث از سن بلوغ در حقیقت گفتگو از آمادگى براى تکلیف است وتن دادن به خطاب شارع . 
 فقیهى که از این زاویه به بلوغ وسن آن مى نگرد متوجه اهمیت فتواى خود مى گردد وپى مى برد که باید در چار چوب اصول کلى شریعت مانند عدم تکلیف به ما لا یطاق فتوا مى دهد واز توقف در ظواهر خود دارى کند . 
 از این رو با توجه به پاره‌اى تبعات ناخواسته برخى از فقیهان از گذشته‌ها در باره نشان بلوغ وتکالیف دختران بحث کرده‌اند وراه را براى گفتگوى بیشتر آیندگان کشوده‌اند .
  

---

( 1 )
رساله‌هاى فقهى در باره بلوغ
 ( وابتلوا الیتامى حتى إذا بلغوا النکاح فإن آنستم منهم رشداً فادفعوا إلیهم اموالهم ) . 
 یتیمان را بیازمائید تا به حد نکاح برسند أگر رشدى در ایشان یافتید اموالشان را به آنان تسلیم کنید . 
 راغب اصفهانى میگوید بلوغ وبلاغ به معنى رسیدن به پایان مقصد است اعم از آنکه مکان باشد یا زمان معین ونیز گفتة است بلاغ به معنى تبلیغ است وبه آیة ( هذا بلاغ الناس ) وچند آیة دیگر استناد کرده است . 
 اکنون باید دید چرا خداوند متعال براى زمان بلوغ سن تعیین نفرموده بلکه آن را به آزمایش واگزار کرده است ؟ براى پاسخ به این سؤال باید شرایط جغرافیائى جهان را در نظر گرفت وآن اینکه مناطق مختلف زمین داراى آب وهواى یکسان نیست وبه تجربه ثابت گشته که در نقاط سردسیر اطفال دیرتر به حد بلوغ مى رسند وبرعکس در مناطق گرمسیر کودکان زودتر بالغ میشوند واز آنجا که دین اسلام دین همه مردم جهان است وبراى مردم منطقه خاصى تشریح نشده است بلکه افراد مختلف ونحوه تغذیه نیز در رشد آدمى مؤثر است قدرت طفل را بر زناشوئى ونکاح که زمان بلوغ اوست به آزمایش وامتحان موکول فرموده است  .احتلام چیست ؟
 احلام جمع حلم به معنى آنچه شخص نائم در خواب میبیند وبعید نیست که أصل در معنایش آن تصوراتى باشد که انسان از داخل نفس خود بدون واسطه 
____________
علامه طباطبائى رضوان الله تعالى علیه .

---

(2)
حواس ظاهریش دارد وبه همین مناسبت است که عقل را حلم مى نامند چون عقل عبارتست از استقامت تفکر ونیز از باب آن است که حد بلوغ ورشد را حلم مى نامند ودر قرآن هم فرموده : ( واذا بلغ الاطفال منکم الحلم ) وقتى اطفال شما به حد حلم رسیدند یعنى زمان بلوغ وحد بلوغ عقل ونیز از همان باب است حلم که به کسر أول که به معناى حوصله وضد کمى تحمل است چون حوصله عبارت از ضبط نفس وکنترل طبع است از اینکه دچار هیجان نشود ودر عقوبت طرف عجلة نکند واین خود نشانى از استقامت فکر است . 
 اما احتلام به معنى خواب دیدن وجماع کردن در خواب به سن بلوغ رسیدن وبالغ شدن است یعنى احتلام به معناى در خواب لذت دیدن است خواه موجب انزال منى شود خواه نشود وهم براى زن وهم مرد است . 
 حال پس از بحث لغوى درباره بلوغ وحلم ، احلام واحتلام به بیان علائم بلوغ مى پردازیم .

نشانه‌هاى بلوغ
 سن بلوغ : از آنچه از شیخ طوسى فقید بزرگ عالم تشیع نقل شد دانسته مى شود که : 
 1 ـ فقهاى شیعه سن بلوغ را در پسران پانزده سالگى ودر دختران نه سالگى مى دانند . 
 2 ـ شافعى معتقد است سن بلوغ در دختر وپسر مساوى است وآن پانزده سالگى است . 
 3 ـ أبو حنیفه سن بلوغ را در دختران هفده یا نوزده سالگى ودر پسران هجده یا نوزده سالگى مى داند . 
 4 ـ مالک ( پیشواى مذهب مالکى ) براى بلوغ سن مشخصى قائل نیست .

---

( 3)
5 ـ أبو داوود ( صاحب سنن ) که از شاگردان أحمد بن حنبل ( پیشواى مذهب حنبلى ) است براى بلوغ سن را معتبر نمى داند . 
 فقط سن بلوغ نیست که در آن اختلاف شده بلکه در برخى از علایم دیگر بلوغ نیز بین فقها اختلاف نظر وجود دارد .

علم امروز وبلوغ
 دوره بلوغ مرموزترین دوره حیات انسان است وهمه دانشمندان به پیچدگى آن اشاره کرده‌اند در این دوره جسم وروح آدمى سرشار از مستى ونشاط است واز هر دو جهت جسمى وروحى تحولات شگرفى در انسان پدیدار مى شود . 
 از نظر جسمى وتحولات خارجى آنچه هنگام دوران بحرانى بلوغ بیشتر جلب نظر مى کند کشیدگى قد وسرعت رشد تمام اعضاى بدن از جمله آلت تناسلى است این رشد با تجدید وبیدارى احساسها ، هوسها رؤیاها واظطرابها توأم است یعنى در این دوره همراه رشد جسمى رشد زندگى روحى نیز صورت میگیرد برخى از تغییراتى که توأم با تغییرات جسمى ظاهر مى شود عبارت از روییدن موى زهار وموى زیر بغل در دوازده وسیزده سالگى است در حدود شانزده سالگى سایه محوى روى لب فوقانى را مى پوشاند این پیش آمد در نظر جوان حادثه مهمى تلقى مى شود گره زیر گلو برجستگى پیدا مى کند صدا که تا آن موقع زیر جود بم میشود به هر دلیل در این دوره از نظر زیست شناسى آشکارترین ورساترین تکامل انسان صورت مى گیرد . 
 این نشانه هاى ظاهرى دوره بلوغ در پسران ودختران یکسان نیست واشکال مطالعه این دوره در هر دو جنس به یک اندازه نمى باشد . 
 فروید معتقد است که تنها مرد است که زندگى جنسى أو را منطقى‌‌تر وآسان‌تر 

---

( 4 )
وعینى‌تر مى توان مطالعه کرد زیرا زندگى جنسى زن به علت برخى از عوامل ناشى از تمدن وملاحظات قراردادى وفقدان صراحت وصداقت هنوز در پس پرده ضخیمى پنهان است به علاوه در دختران تکامل جنسى تدریجىتر وطولانى‌تر صورت میگیرد . 
 اصطلاح بلوغ معمولاً به دوره بین دوازده تا هجده سالگى یعنى دوره استحاله بین زمان کودکى وبلوغ اطلاق مى شود ولى دوره بلوغ خود به چند مرحله مهم تقسیم مى شود که نسبت به یکدیگر متمایزند واینک فهرست این مراحل : 
 ألف ـ سن تکلیف ( از دوازده تا چهارده سالگى ) از خصوصیات آن ظهور روح اجتماعى وگرایش به گروه وهمچنین پرورش سریع نقش‌هاى جنسى جسمانى است . 
 ب ـ دوره استحاله ( در حدود پانزده سالگى ) که طى آن جوان از مرحله بازى باهم جنس به مرحله معاشقه با جنس مخالف انتقال مى یابد . 
 ج ـ دوران اصلى بلوغ ( از سن شانزده سالگى تا هجده سالگى ) که کاملاً بر اثر تمایل بالغ به جنس مخالف وایده آل پرستى از مراحل دیگر متمایز میگردد .

بلوغ دختران سن قاعدگى وحاملگى در مناطق مختلف جهان
 بلوغ دختران بسته به شرایط جغرافیائى جوى متغیر است وأما سن معدل أولین قاعدگى : 
 مثلاً در کوبا سن معدل براى نژاد سیاه 3 | 12 وبراى نژاد سفید 14 | 12 سال است . در چین معدل 3 | 13 سال است . 
 در کشورهاى فقیر وعقب مانده آفریقاى جنوبى معدل 4 | 15 سال است وتا 

---

( 5 )
عدد 8 | 18 نیز افزایش مى یابد که ناشى از شرایط بد اقتصادى است . 
 در آمریکا معدل 2 | 14 سال و در برزیل 47 | 14 سال ودر کلکته 12 | 14 سال است . 
 وأما در مورد سن حاملگى رکورد کمترین آن که در کتاب نه ماه انتظار دکتر شعاع فروغى ص 129 چهار سالگى عنوان شده است .

بلوغ از دیدگاه قرآن
 خداوند در سوه نور آیات 58 تا 60 مى فرماید . 
 شما اى کسانى که ایمان آورده اید باید به کسانى که شما مالک آنان شده اید وکسانى که هنوز به حد بلوغ واحتلام نرسیده ( ولى اطفال ممیزند ) دستور دهید در شبانه روز سه وقت از شما اجازه ورود بگیرند یکى پیش از نماز وصبح ودوم هنگام نیمروز که جامه هاى خویش از تن در مى آورند وسوم بعد از نماز شامگاه که این سه هنگام ، هنگام خلوت شماست وپس از آن مى توانند بدون اجازه وارد شوند وگناهى بر شما وایشان نیست که هنگام تحرک وبرخورد با یکدیگر است . 
 وچون کودکانتان به حد احتلام وبلوغ برسند باید اجازه دخول بگیرند همچون کسانى که پیش از ایشان به حد رشد رسیده واذن میگرفتند خداوند این چنین آیه هاى خویش را براى شما بیان مى کند که خدا دانا وفرزانه است . 
 وزنان وامانده که دیگر امید شوهر کردن ندارند به شرطى که زینت خود نشان ندهند گناهى ندارند أگر جامعه خویش بگذارند ودر عین حال خوددارى کردن بر ایشان بهتر است وخدا شنوا وداناست .

---

( 6 )
چند سؤال در باره بلوغ
 عمار ساباطى از حضرت امام صادق علیه السلام پرسید : چه وقت نماز بر پسر واجب مى شود ؟ 
 فرمود وقتى به سیزده سالگى برسند البته اگر پیش از این محتلم شود نماز بر وى واجب مى شود دختر نیز چنین است وقتى به سیزده سالگى مى رسد نماز بر او واجب است مگر اینکه قبلاً حیض شده باشد . 
 از حضرت امام صادق علیه السلام پرسیده شد : چه وقت کار یتیم به خودش واگذار مى شود فرمود وقتى به نهایت جوانى خود رسد ، پرسیده شد چه وقت یتیم به نهایت جوانى خود مى رسد ؟ فرمود وقتى محتلم شود . 
 حضرت امام باقر علیه السلام فرمود : دختر تا به نه سالگى نرسد نباید با او نکاح کرد ونیز رسول خدا با عایشه که دخترى ده ساله بود نکاح کرد . 
 از حضرت امام محمد باقر علیه السلام سؤال شد : احکام در چه زمانى بر کودکان جارى مى شوند فرمود از سیزده سالگى وچهارده سالگى پرسیده شد هر چند محتلم نشده باشد فرمود آرى گرچه محتلم نشده باشد احکام بر آن جارى میگردد . 
 از حضرت امام محمد باقر علیه السلام پرسیده شد : چه هنگامى بر پسر همه حدود الهى واجب میگردد فرمود وقتى از حالت یتیمى وطفولیت خارج شده وصاحب عقل وادراک وشعور شود پرسیده شده آیا حدى براى آن هست ؟ 
 فرمود وقتى که محتلم شود وبه پانزده سالگى یا شعور وادراک پیدا کند .

نکته آخر
 شارع مقدس براى سن بلوغ میناگینى معین کرده تا در سرتاسر دنیا قابل اجرا باشد وحدود الهى در آن سن خاص بر افراد جارى گردد حال اگر کسى در شرایط 

---

( 7 )
خاصى مثلاً شرایط جغرافیائى ، جسمى ، روحى و ... نتوانست خود را میانگین وفق دهد باید خود را بر شرع عرضه کند مسلماً مکتب جاودان اسلام براى این مسائل راه حلهاى مناسبى را در نظر گرفته است ولزومى ندارد که ما براى درست کردن ابرو چشم را کور بکنیم . 
 در پایان اقوال عده اى از فقهاى شیعه را که صراحتاً سن بلوغ پسران را پانزده سال وبلوغ دختران را نه سال دانسته اند فهرستوار مى آوریم تا اهل تحقیق به آنها رجوع کنند .

1 ـ رسائل محقق کرکى	4 ـ مبسوط شیخ طوسى
2 ـ مسالک	5 ـ مهذب البارع
3 ـ غنیه ابن زهره	6 ـ نکت النهایة محقق منبع